Difference between revisions of "Talk:Aa-Shuu-Dekei-Oo"
m (spelling) |
|||
(15 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
Line 1: | Line 1: | ||
− | + | 1 | |
− | ''' | + | '''Челер оюм челип орда''' |
− | + | trot-P/F dun-1POSS trots-CV become-P/F-LOC | |
+ | ''when my trotting dun trots'' | ||
− | |||
− | ''' | + | '''Черде туман арый-ла бээр''' |
− | + | land-LOC fog clear-CV-EMPH INCH (give-FUT) | |
− | ''' | + | ''the tule fog (ground fog) clears'' |
− | |||
− | ''' | + | '''Чечен уруг чаңнап орда''' |
− | + | eloquent girl ?act-CV become-P/F-LOC | |
− | ''' | + | ''when the eloquent girl ?acts'' |
− | |||
− | ''' | + | '''Четчир сылдыс четчи-ле бээр''' |
+ | ?overtake-P/F star ?overtake-CV-EMPH INCH | ||
− | ''' | + | ''the overtaking stars will overtake'' |
− | + | [The booklet of HHT Live 2 notes "Big Dipper", called Čedi-Sïldïs (Seven Stars) in Tuvan] | |
− | |||
− | + | 2 | |
− | ''' | + | '''Ортун карам ийи караа''' |
− | + | sweetheart-1POSS two eye-3POSS | |
− | ''' | + | ''my sweetheart's two eyes'' |
− | |||
− | ''' | + | '''Орай үнген шолбан-на ийин''' |
− | + | late rise-P/P star-EMPH EVID | |
− | + | ''[are like, would be] the stars that rise late'' | |
− | |||
− | + | '''Одуртпалак (чоон чажы)''' | |
− | + | coarse thick braids-3POSS | |
− | + | ''her coarse thick braids'' | |
− | |||
− | + | '''Оран-чуртум пөжү-ле ийин''' | |
− | + | country-1POSS cedar-3POSS-EMPH EVID | |
− | + | ''[are like, would be] the cedars of my country'' | |
− | |||
− | + | 3 | |
− | + | '''Базар оюм базып орда''' | |
− | + | amble-P/F dun-1POSS amble-CV AUX-LOC | |
− | + | ''when my ambling dun ambles'' | |
− | |||
− | Кедек черниң пөжү-ле ийин | + | '''Башкы туман арый-ла бээр''' |
+ | |||
+ | head-REL fog clear-CV-EMPH INCH | ||
+ | |||
+ | ''the first fog lifts'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Баштак карам (уруг) чаңнап орда''' | ||
+ | |||
+ | joking dear act-CV AUX-LOC | ||
+ | |||
+ | ''when my humorous girl/dear acts'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Башкы сылдыс четчи-ле бээр''' | ||
+ | |||
+ | first star overtake-CV-EMPH give-FUT | ||
+ | |||
+ | ''the first star(s) start overtaking'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | 4 | ||
+ | |||
+ | '''Ажы-төлү эрес''' | ||
+ | |||
+ | children-POS3 bold | ||
+ | |||
+ | ''Its children are bold,'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Хөглүг омак дең-дең''' | ||
+ | |||
+ | cheerful merry deng-deng | ||
+ | |||
+ | ''cheerful and merry, deng-deng'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Арат-чону хостуг''' | ||
+ | |||
+ | people-POS3 free | ||
+ | |||
+ | ''Its peoples are free'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Бистиң Тыва дең-дең''' | ||
+ | |||
+ | we-GEN Tuva deng-deng | ||
+ | |||
+ | ''[Such is] our Tuva, deng-deng'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | 5 | ||
+ | |||
+ | '''Хеймер карам ийи караа''' | ||
+ | |||
+ | young beloved two eye-3POSS | ||
+ | |||
+ | ''my young beloved's two eyes'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Кежээ үнген шолбан-на ийин''' | ||
+ | |||
+ | evening rise-P/P star-EMPH EVID | ||
+ | |||
+ | ''the star that rises in the evening'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Хендир кара кежегези''' | ||
+ | |||
+ | flax black braids-3POSS | ||
+ | |||
+ | ''her flaxen black braids'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''Кедек черниң пөжү-ле ийин''' | ||
+ | |||
+ | remote land-GEN cedar-3POSS-EMPH EVID | ||
+ | |||
+ | ''the remote land's cedar'' | ||
+ | |||
+ | |||
+ | '''челер /чел*/''' 1. trot of a horse; аът челип орган the horse ran at a trot; 2. trotters; челер аът trotting horse. | ||
+ | |||
+ | '''чечен I''' 1) eloquent / eloquence; чечен менде, чечек черде посл. eloquence is in me [as] flowers in the earth; чечен кижи eloquent man; ср. сөскүр; 2) straight and moving, accurate; чечен боо aimed rifle; 3) art; чечен чогаал artwork; чечен сөс бөлгүмү circle of artistic expression; чечен чугаа а) imagery speech; б) story; ср. рассказ. | ||
+ | |||
+ | '''чаңнаар /чаңна*/''' 1) show their character; 2) do, act, treat (каким-л. образом); эки чаңнаар treat well; бак чаңнаар treat badly; ср. аажылаар. | ||
+ | |||
+ | '''четчир 1. /чедиш*/''' 1) suffice, exist in sufficient quantity; мал чеми кышка четчир there is enough feed for the winter; 2) mature, ripen; колхозтуң тараазы четчи берген the kolkhoz grain started ripening; 3) reach adulthood, middle age 2. enough, sufficient(ly); шуут четчир хуусаа ample time, quite sufficient time. | ||
+ | |||
+ | ?(in the related language Tofa also meaning: to reach together; to catch up, to overtake) | ||
+ | |||
+ | '''арыыр /ары*/''' brush up, clean, scrape; суг арый берген the water became clear; хем доштан арый берген river cleared of ice; хир арый берген the spot became clean. | ||
+ | |||
+ | '''ортун''' average; ортун акызы middle brother; ортун оол middle son. | ||
+ | |||
+ | '''ортун-кара''' sweetheart. | ||
+ | |||
+ | '''орай''' late; орай күзүн late in autumn. | ||
+ | |||
+ | '''оран''' 1) country; state; изиг ораннар warm countries; 2) poetic earth, light, peace; үстүү оран myth. upper world, sky; алдыы оран миф. underworld; хүн ораны миф. paradise; аза ораны миф. hell; 3) locality, край/border; оран дүвү чер distant area; 4) place. | ||
+ | |||
+ | '''оран-чурт''' country; см. оран, чурт. | ||
+ | |||
+ | '''базар /бас*/''' 1) press, apply pressure; push; squeeze каттын суун сы базар squeeze the juice from the berries; 2) перен. suppress; үймээнни базар suppress a mutiny; 3) перен. win; дайзынны базар defeat the enemy; даг дег караны довук дег ак базар посл. the white as [small as] a nail vanquishes the black as [large as] a mountain; 4) walk, step оң будун база албас he cannot step onto his right foot; дүрген базып олур is walking quickly; 5) amble; базар аът ambler, pacer; базар оюм базып орда, башкы туман арый-ла бээр (from a song) when my ambling dun horse ambles, the fog ahead dissolves; 6) set (print, etc.); таңма базар stamp/set seal; штамп базар to stamp; демдек базар brand; 7) iron, ironing; хөйлең базар ironing a shirt; 8) polygram. imprinting, squeeze; 9) перен. gloss over, hide; багын базар hide their weakness; ср. базырар 2); оолдарын базар hatch eggs, chicks (of a chicken). | ||
+ | |||
+ | '''баштак''' joke, humor // playful, humorous, humorous; баштак кижи joker; баштак чугаа а) joke, joking conversation; б) humorous story; ср. баштактаныышкын. | ||
+ | |||
+ | '''хеймер''' last // last, the youngest (of children); хеймер оглу his youngest son; ◊ хеймер кара beloved. | ||
+ | |||
+ | '''хендир''' 1) cannabis // hemp; хендир үзү hemp oil; 2) flax // linen; ак хендир flax; ак хендир үрезини linseed; узун хендир flax; дыдыраш хендир flax; чиг хендир raw flax; ср. flax; 3) rope // rope; хендир аргамчы rope; хендир чада rope ladder; 4) thread. | ||
+ | |||
+ | '''хенчеле-''' to be born in autumn, in the fall (of small livestock). | ||
+ | |||
+ | '''карак''' 1) eye; карак агы white of the eye; карак огу, карак каразы pupil, apple of the eye; карак шырыңмазы cornea; карак шоо vision, ability to see; караа четпес weak-eyed, близорукий, под-слеповатый; карак чажы слеза; карак шили очки; ср. көстүк; карак шилдээр надевать очки; карак-биле хемчээр определять (измерять) на глаз; карак аарыглары глазнЫе болезни; карак эмчизи окулист, глазной врач, глазник разг.; хырны тотса-даа, караа тотпас посл. живОт сыт, а глаза не сЫты (о жадном человеке: глаза завидущие); 2) карт. очко; 3) глазок (проросшего кар¬тофеля); картошка карактары глазки картофеля; 4) ячея; ◊ соңга караа окОшко; хүн караа сОлнечный диск, сОлнце; карак болур помогать, опекать; карак базар подмигивать; карак басчыр перемигиваться; карак суу төгер плакать; карак албас не сводить глаз, постоянно наблюдать; карак четпес ырак необозримая даль; карак четпес сарыг хову фольк. бескрайняя степь; карак оду Искры из глаз [посыпались]; караа ажыттынган, караа чырый берген начал понимать (букв. глаза открылись); караа чырыыр раз¬решиться от бремени, родить (о женщине); карак чаар замазы¬вать глаза, обманывать; втирать очки; карак ажыттаар стащить (украсть), улучив момент; поступить нечестно; карак чивеш дээр аразында мгновенно, в один миг; карак бо! что за чудо!; карак кызыл упОрный, настойчивый; рьяный, старательный // упОрно, настойчиво; рьЯно, старательно; карак кызыл демисел упОрная борьба. | ||
+ | |||
+ | '''кежээ''' 1 evening; кежээ апарган evening fell; дыштанылга кежээзи вечер Отдыха; кежээ дургу, кежээни өттүр целый вечер, весь вечер; 2. at night; кежээ келир come in the evening. | ||
+ | |||
+ | '''пөш''' ceder II pine; пөш тооруу pine nuts. | ||
+ | |||
+ | '''ийин''' particle mitigation; in translation to intonation, word order: бо чылын дүжүт чаагай ийин was a good harvest this year; бис дүүн-не чедип келген бис ийин we went yesterday. | ||
+ | |||
+ | '''кежеге''' braid (braided hair); ср. чаш [чаъш]. | ||
+ | |||
+ | '''кедек''' remote; remote place | ||
+ | |||
+ | '''үнер /үн*/''' 1) go out, leave, go; бажыңындан дашкаар үнер выйти из [своего] дома на улицу; хоолайдан ыш үнүп тур из трубы идёт дым; ажылга үнер выходить на работу; сандан үнер выйти из стрОя; бо саазындан ийи блокнот үнер из этой бумаги выйдет два блокнОта; дайындан үнер выйти из войны; 2) ascend, climb; альпинистер Мөңгүн-Тайганың шиш бажынга үнүп келгеннер альпинисты взошли (поднялись) на вершину Монгун--Тайгй; хүн үнүп келген сОлнце взошлО; 3) grow, rise; бо черлерге тараа эки үнүп турар в этих местах хлеб хорошО всхо¬дит (растёт); 4) climb; ыяш үнер влезть на дерево; 5) issued, leaving; чаа жур¬нал үнген вышел новый журнал; хүннүң үнер солун ежедневная газета; 6) брать начало (напр. о реке); бо хем дуу даг чанындан үнуп чыдар эта речка берёт на¬чало у той горы; 7) с направ. п. отправляться; аңчылар тайгаже үнүп турлар охотники отправляют¬ся в тайгу; 8) идти, демонстри¬роваться (о спектакле. кинокар¬тине); 9) как вспомогательный глагол выражает начинательный вид; ырлап үнер запеть, начать петь; хорадап үнер начать сер¬диться; 10) увольняться; ажылдан үнер уволиться с работы; 11) раздаваться, слышаться; каткы үнүп тур слышится смех; ◊ үнер дөзү источник; ном — билиглерниң үнер дөзү книга — источник знаний; үнер аргажок байдал безвыходное положение; үнериниң падежи грам. исхОдный падёж; үнер чер а) выезд, выход; 6) исток; хоорайдан үнер чер выезд из города; үнер эжик вы¬ход; хемниң үнер чери истОк реки; орук үндүрер проложить дорОгу (путь). | ||
+ | |||
+ | == Arzhaana's version == | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Чел-ер ой-ум чел-ип ор-да, | ||
+ | |||
+ | trot-PTCP.FUT trotter-POSS1 trot-CV1 AUX-LOC | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Чер-де туман ары-й=ла бэ-эр, | ||
+ | |||
+ | ground-LOC fog clear_away-CV2=PTCL AUX-FUT | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Чечен уруг чаңна-п ор-да, | ||
+ | |||
+ | eloquent girl prove_oneself-CV1 AUX-LOC | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Чеди сылдыс четчи=ле бэ-эр. | ||
+ | |||
+ | seven star gather=PTCL AUX-FUT | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Калдар ой-ум базы-п ор-да, | ||
+ | |||
+ | bay_with_yellowish_markings trotter-POSS1 step-CV1 AUX-LOC | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Баш-кы туман ары-й=ла бэ-эр, | ||
+ | |||
+ | head-Adj fog clear_away-CV2=PTCL AUX-FUT | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Баштак кара-м чаңна-п ор-да, | ||
+ | |||
+ | wag/joker dear-POSS1 prove_oneself-CV1 AUX-LOC | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Баш-кы сылдыс четчи=ле бэ-эр. | ||
+ | |||
+ | head-Adj star gather=PTCL AUX-FUT | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Ортун кара-м ийи кара-а, | ||
+ | |||
+ | middle dear-POSS1 two eye-POSS3 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Орай үн-ген шолбан=найын, | ||
+ | |||
+ | late appear-PTCP.PST Venus=PTCL.like | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Одуртпалак кежеге-зи, | ||
+ | |||
+ | rough plait-POSS3 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Ооруг-нуң пөж-ү=лейин. | ||
+ | |||
+ | taiga_pasture-GEN pine-POSS3=PTCL.like | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Хеймер кара-м ийи кара-а, | ||
+ | |||
+ | youngest dear-POSS1 two eye-POSS3 | ||
+ | |||
+ | |||
+ | |||
+ | Кежээ чыра-ан шолбан=найын. | ||
+ | |||
+ | evening shine-PTCP.PST Venus=PTCL.like | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Хенчеле-п ка-ан кежеге-зи, | ||
+ | |||
+ | cut_in_autumn-CV1 AUX-PTCP.PST plait-POSS3 | ||
+ | |||
+ | Кезек чер-ниң пөж-ү=лейин. | ||
+ | |||
+ | some place-GEN pine-POSS3=PTCL.like | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Дословный перевод: | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Рысистый буланый конь мой когда бежит рысью, | ||
+ | |||
+ | Рассеется туман на земле, | ||
+ | |||
+ | Красноречивая девушка когда показывает свой характер, | ||
+ | |||
+ | Семь звезд сойдутся (соберутся всем составом) | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Мухортый буланый конь мой когда ступает, | ||
+ | |||
+ | Первый (начальный) туман рассеивается, | ||
+ | |||
+ | Шутница моя когда показывает свой характер, | ||
+ | |||
+ | Первая звезда восходит. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Среднего моего два глаза, | ||
+ | |||
+ | Поздно взошедшая Венера будто, Венера=яркая звезда | ||
+ | |||
+ | Неровная коса его, | ||
+ | |||
+ | Таежного пастбища кедр как будто. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Младшего моего два глаза, | ||
+ | |||
+ | Высоко светящаяся Венера будто, | ||
+ | |||
+ | Младшего моего осенняя коса, | ||
+ | |||
+ | Высокогорной местности кедр будто. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Типа художественный перевод :) | ||
+ | |||
+ | |||
+ | Когда рысью бежит мой буланый, туман на земле рассеивается, | ||
+ | |||
+ | Когда красноречивая девушка уста свои открывает, семь звезд восходят на небе. (незаметно становится поздно) | ||
+ | |||
+ | Когда ступает мой мухортый буланый, первый туман рассеивается, | ||
+ | |||
+ | Когда моя дорогая шутит, первая звезда восходит. (незаметно вечереет) | ||
+ | |||
+ | Глаза моего среднего сына как яркая звезда поздней ночью, | ||
+ | |||
+ | Неровная коса его как кедр таежного пастбища. | ||
+ | |||
+ | Глаза младшего моего сына как яркая звезда высоко в небе, | ||
+ | |||
+ | Осенняя коса его как высокогорный кедр. | ||
+ | |||
+ | |||
+ | (2007год) |
Latest revision as of 11:48, 11 May 2010
1
Челер оюм челип орда
trot-P/F dun-1POSS trots-CV become-P/F-LOC
when my trotting dun trots
Черде туман арый-ла бээр
land-LOC fog clear-CV-EMPH INCH (give-FUT)
the tule fog (ground fog) clears
Чечен уруг чаңнап орда
eloquent girl ?act-CV become-P/F-LOC
when the eloquent girl ?acts
Четчир сылдыс четчи-ле бээр
?overtake-P/F star ?overtake-CV-EMPH INCH
the overtaking stars will overtake
[The booklet of HHT Live 2 notes "Big Dipper", called Čedi-Sïldïs (Seven Stars) in Tuvan]
2
Ортун карам ийи караа
sweetheart-1POSS two eye-3POSS
my sweetheart's two eyes
Орай үнген шолбан-на ийин
late rise-P/P star-EMPH EVID
[are like, would be] the stars that rise late
Одуртпалак (чоон чажы)
coarse thick braids-3POSS
her coarse thick braids
Оран-чуртум пөжү-ле ийин
country-1POSS cedar-3POSS-EMPH EVID
[are like, would be] the cedars of my country
3
Базар оюм базып орда
amble-P/F dun-1POSS amble-CV AUX-LOC
when my ambling dun ambles
Башкы туман арый-ла бээр
head-REL fog clear-CV-EMPH INCH
the first fog lifts
Баштак карам (уруг) чаңнап орда
joking dear act-CV AUX-LOC
when my humorous girl/dear acts
Башкы сылдыс четчи-ле бээр
first star overtake-CV-EMPH give-FUT
the first star(s) start overtaking
4
Ажы-төлү эрес
children-POS3 bold
Its children are bold,
Хөглүг омак дең-дең
cheerful merry deng-deng
cheerful and merry, deng-deng
Арат-чону хостуг
people-POS3 free
Its peoples are free
Бистиң Тыва дең-дең
we-GEN Tuva deng-deng
[Such is] our Tuva, deng-deng
5
Хеймер карам ийи караа
young beloved two eye-3POSS
my young beloved's two eyes
Кежээ үнген шолбан-на ийин
evening rise-P/P star-EMPH EVID
the star that rises in the evening
Хендир кара кежегези
flax black braids-3POSS
her flaxen black braids
Кедек черниң пөжү-ле ийин
remote land-GEN cedar-3POSS-EMPH EVID
the remote land's cedar
челер /чел*/ 1. trot of a horse; аът челип орган the horse ran at a trot; 2. trotters; челер аът trotting horse.
чечен I 1) eloquent / eloquence; чечен менде, чечек черде посл. eloquence is in me [as] flowers in the earth; чечен кижи eloquent man; ср. сөскүр; 2) straight and moving, accurate; чечен боо aimed rifle; 3) art; чечен чогаал artwork; чечен сөс бөлгүмү circle of artistic expression; чечен чугаа а) imagery speech; б) story; ср. рассказ.
чаңнаар /чаңна*/ 1) show their character; 2) do, act, treat (каким-л. образом); эки чаңнаар treat well; бак чаңнаар treat badly; ср. аажылаар.
четчир 1. /чедиш*/ 1) suffice, exist in sufficient quantity; мал чеми кышка четчир there is enough feed for the winter; 2) mature, ripen; колхозтуң тараазы четчи берген the kolkhoz grain started ripening; 3) reach adulthood, middle age 2. enough, sufficient(ly); шуут четчир хуусаа ample time, quite sufficient time.
?(in the related language Tofa also meaning: to reach together; to catch up, to overtake)
арыыр /ары*/ brush up, clean, scrape; суг арый берген the water became clear; хем доштан арый берген river cleared of ice; хир арый берген the spot became clean.
ортун average; ортун акызы middle brother; ортун оол middle son.
ортун-кара sweetheart.
орай late; орай күзүн late in autumn.
оран 1) country; state; изиг ораннар warm countries; 2) poetic earth, light, peace; үстүү оран myth. upper world, sky; алдыы оран миф. underworld; хүн ораны миф. paradise; аза ораны миф. hell; 3) locality, край/border; оран дүвү чер distant area; 4) place.
оран-чурт country; см. оран, чурт.
базар /бас*/ 1) press, apply pressure; push; squeeze каттын суун сы базар squeeze the juice from the berries; 2) перен. suppress; үймээнни базар suppress a mutiny; 3) перен. win; дайзынны базар defeat the enemy; даг дег караны довук дег ак базар посл. the white as [small as] a nail vanquishes the black as [large as] a mountain; 4) walk, step оң будун база албас he cannot step onto his right foot; дүрген базып олур is walking quickly; 5) amble; базар аът ambler, pacer; базар оюм базып орда, башкы туман арый-ла бээр (from a song) when my ambling dun horse ambles, the fog ahead dissolves; 6) set (print, etc.); таңма базар stamp/set seal; штамп базар to stamp; демдек базар brand; 7) iron, ironing; хөйлең базар ironing a shirt; 8) polygram. imprinting, squeeze; 9) перен. gloss over, hide; багын базар hide their weakness; ср. базырар 2); оолдарын базар hatch eggs, chicks (of a chicken).
баштак joke, humor // playful, humorous, humorous; баштак кижи joker; баштак чугаа а) joke, joking conversation; б) humorous story; ср. баштактаныышкын.
хеймер last // last, the youngest (of children); хеймер оглу his youngest son; ◊ хеймер кара beloved.
хендир 1) cannabis // hemp; хендир үзү hemp oil; 2) flax // linen; ак хендир flax; ак хендир үрезини linseed; узун хендир flax; дыдыраш хендир flax; чиг хендир raw flax; ср. flax; 3) rope // rope; хендир аргамчы rope; хендир чада rope ladder; 4) thread.
хенчеле- to be born in autumn, in the fall (of small livestock).
карак 1) eye; карак агы white of the eye; карак огу, карак каразы pupil, apple of the eye; карак шырыңмазы cornea; карак шоо vision, ability to see; караа четпес weak-eyed, близорукий, под-слеповатый; карак чажы слеза; карак шили очки; ср. көстүк; карак шилдээр надевать очки; карак-биле хемчээр определять (измерять) на глаз; карак аарыглары глазнЫе болезни; карак эмчизи окулист, глазной врач, глазник разг.; хырны тотса-даа, караа тотпас посл. живОт сыт, а глаза не сЫты (о жадном человеке: глаза завидущие); 2) карт. очко; 3) глазок (проросшего кар¬тофеля); картошка карактары глазки картофеля; 4) ячея; ◊ соңга караа окОшко; хүн караа сОлнечный диск, сОлнце; карак болур помогать, опекать; карак базар подмигивать; карак басчыр перемигиваться; карак суу төгер плакать; карак албас не сводить глаз, постоянно наблюдать; карак четпес ырак необозримая даль; карак четпес сарыг хову фольк. бескрайняя степь; карак оду Искры из глаз [посыпались]; караа ажыттынган, караа чырый берген начал понимать (букв. глаза открылись); караа чырыыр раз¬решиться от бремени, родить (о женщине); карак чаар замазы¬вать глаза, обманывать; втирать очки; карак ажыттаар стащить (украсть), улучив момент; поступить нечестно; карак чивеш дээр аразында мгновенно, в один миг; карак бо! что за чудо!; карак кызыл упОрный, настойчивый; рьяный, старательный // упОрно, настойчиво; рьЯно, старательно; карак кызыл демисел упОрная борьба.
кежээ 1 evening; кежээ апарган evening fell; дыштанылга кежээзи вечер Отдыха; кежээ дургу, кежээни өттүр целый вечер, весь вечер; 2. at night; кежээ келир come in the evening.
пөш ceder II pine; пөш тооруу pine nuts.
ийин particle mitigation; in translation to intonation, word order: бо чылын дүжүт чаагай ийин was a good harvest this year; бис дүүн-не чедип келген бис ийин we went yesterday.
кежеге braid (braided hair); ср. чаш [чаъш].
кедек remote; remote place
үнер /үн*/ 1) go out, leave, go; бажыңындан дашкаар үнер выйти из [своего] дома на улицу; хоолайдан ыш үнүп тур из трубы идёт дым; ажылга үнер выходить на работу; сандан үнер выйти из стрОя; бо саазындан ийи блокнот үнер из этой бумаги выйдет два блокнОта; дайындан үнер выйти из войны; 2) ascend, climb; альпинистер Мөңгүн-Тайганың шиш бажынга үнүп келгеннер альпинисты взошли (поднялись) на вершину Монгун--Тайгй; хүн үнүп келген сОлнце взошлО; 3) grow, rise; бо черлерге тараа эки үнүп турар в этих местах хлеб хорошО всхо¬дит (растёт); 4) climb; ыяш үнер влезть на дерево; 5) issued, leaving; чаа жур¬нал үнген вышел новый журнал; хүннүң үнер солун ежедневная газета; 6) брать начало (напр. о реке); бо хем дуу даг чанындан үнуп чыдар эта речка берёт на¬чало у той горы; 7) с направ. п. отправляться; аңчылар тайгаже үнүп турлар охотники отправляют¬ся в тайгу; 8) идти, демонстри¬роваться (о спектакле. кинокар¬тине); 9) как вспомогательный глагол выражает начинательный вид; ырлап үнер запеть, начать петь; хорадап үнер начать сер¬диться; 10) увольняться; ажылдан үнер уволиться с работы; 11) раздаваться, слышаться; каткы үнүп тур слышится смех; ◊ үнер дөзү источник; ном — билиглерниң үнер дөзү книга — источник знаний; үнер аргажок байдал безвыходное положение; үнериниң падежи грам. исхОдный падёж; үнер чер а) выезд, выход; 6) исток; хоорайдан үнер чер выезд из города; үнер эжик вы¬ход; хемниң үнер чери истОк реки; орук үндүрер проложить дорОгу (путь).
Arzhaana's version
Чел-ер ой-ум чел-ип ор-да,
trot-PTCP.FUT trotter-POSS1 trot-CV1 AUX-LOC
Чер-де туман ары-й=ла бэ-эр,
ground-LOC fog clear_away-CV2=PTCL AUX-FUT
Чечен уруг чаңна-п ор-да,
eloquent girl prove_oneself-CV1 AUX-LOC
Чеди сылдыс четчи=ле бэ-эр.
seven star gather=PTCL AUX-FUT
Калдар ой-ум базы-п ор-да,
bay_with_yellowish_markings trotter-POSS1 step-CV1 AUX-LOC
Баш-кы туман ары-й=ла бэ-эр,
head-Adj fog clear_away-CV2=PTCL AUX-FUT
Баштак кара-м чаңна-п ор-да,
wag/joker dear-POSS1 prove_oneself-CV1 AUX-LOC
Баш-кы сылдыс четчи=ле бэ-эр.
head-Adj star gather=PTCL AUX-FUT
Ортун кара-м ийи кара-а,
middle dear-POSS1 two eye-POSS3
Орай үн-ген шолбан=найын,
late appear-PTCP.PST Venus=PTCL.like
Одуртпалак кежеге-зи,
rough plait-POSS3
Ооруг-нуң пөж-ү=лейин.
taiga_pasture-GEN pine-POSS3=PTCL.like
Хеймер кара-м ийи кара-а,
youngest dear-POSS1 two eye-POSS3
Кежээ чыра-ан шолбан=найын.
evening shine-PTCP.PST Venus=PTCL.like
Хенчеле-п ка-ан кежеге-зи,
cut_in_autumn-CV1 AUX-PTCP.PST plait-POSS3
Кезек чер-ниң пөж-ү=лейин.
some place-GEN pine-POSS3=PTCL.like
Дословный перевод:
Рысистый буланый конь мой когда бежит рысью,
Рассеется туман на земле,
Красноречивая девушка когда показывает свой характер,
Семь звезд сойдутся (соберутся всем составом)
Мухортый буланый конь мой когда ступает,
Первый (начальный) туман рассеивается,
Шутница моя когда показывает свой характер,
Первая звезда восходит.
Среднего моего два глаза,
Поздно взошедшая Венера будто, Венера=яркая звезда
Неровная коса его,
Таежного пастбища кедр как будто.
Младшего моего два глаза,
Высоко светящаяся Венера будто,
Младшего моего осенняя коса,
Высокогорной местности кедр будто.
Типа художественный перевод :)
Когда рысью бежит мой буланый, туман на земле рассеивается,
Когда красноречивая девушка уста свои открывает, семь звезд восходят на небе. (незаметно становится поздно)
Когда ступает мой мухортый буланый, первый туман рассеивается,
Когда моя дорогая шутит, первая звезда восходит. (незаметно вечереет)
Глаза моего среднего сына как яркая звезда поздней ночью,
Неровная коса его как кедр таежного пастбища.
Глаза младшего моего сына как яркая звезда высоко в небе,
Осенняя коса его как высокогорный кедр.
(2007год)